Η συγκεκριμένη εισήγηση παρουσιάστηκε στην εκδήλωση με τίτλο «Τουριστικοποίηση & εξευγενισμός του κέντρου – Η περίπτωση των Εξαρχείων» την Τρίτη 7/6/2022.
Γιώργος Παπαγκίκας
Για την κυριαρχία των ιδιωτικών συμφερόντων στον δημόσιο χώρο είναι κρίσιμη η μορφολογική και λειτουργική διαμόρφωση του με βάση τις επιταγές τους. Έτσι αρχίζει να γίνεται κοινός τόπος το γεγονός ότι ιδιωτικοί φορείς (εταιρείες, ιδρύματα κ.ο.κ.) παράγουν μελέτες-«δωρεές» για κρατικές και δημοτικές αρχές, οι οποίες αναλαμβάνουν την επιβολή και υλοποίησή τους, μάλιστα παρακάμπτοντας πολλές φορές τις προβλεπόμενες τυπικές διαδικασίες ή την ανάγκη για αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς.
Στη διαδικασία αυτή δεν υπάρχει σχεδόν καμία συμμετοχή του λαϊκού παράγοντα, αυτών που ζουν ή εργάζονται στον χώρο που θα υποδεχθεί αυτές τις νέες διαμορφώσεις ή όσων θα κληθούν στο μέλλον να το κάνουν. Εντούτοις υπάρχει η ανάγκη μιας κοινωνικής νομιμοποίησης και κάποιων εργαλείων που θα την πετύχουν.
Τα εργαλεία που φαίνεται να χρησιμοποιούνται περισσότερο και ίσως αποτελεσματικότερα για τον σκοπό αυτό είναι εικόνες, και συγκεκριμένα εικόνες φωτορεαλιστικών αρχιτεκτονικών σχεδίων, υποτίθεται «πιστών» αναπαραστάσεων της τελικής κατάστασης της κάθε διαμόρφωσης.
Η βασική λειτουργία που έχουν να επιτελέσουν αυτά τα σχέδια είναι να διαχυθούν μαζικά στο ευρύ κοινό ως ενημερωτικό δεδομένο, δημιουργώντας την αίσθηση ότι αναπαριστούν αυτή την υποτιθέμενη πραγματική «τελική κατάσταση» όσο πιο «αντικειμενικά» είναι δυνατό. Ο στόχος βεβαίως είναι να πείσουν για την αναγκαιότητα του εκάστοτε project, έως και να εντυπωσιάσουν προς όφελος της αρχής που το υιοθετεί και υπόσχεται ότι θα το φέρει εις πέρας, και του ιδιωτικού φορέα δημιουργίας της μελέτης. Διακινούνται σε ειδησεογραφικά μέσα μαζικής επικοινωνίας (ιστοσελίδες, περιοδικά, εφημερίδες, έως και τηλεοπτικές εκπομπές), για να καταναλωθούν από το ευρύτερο δυνατό κοινό -ως επί τω πλείστον αμύητο σε τεχνικές αρχιτεκτονικού σχεδιασμού- συνήθως στην πολύ μικρή διάρκεια θέασης των εικόνων της ειδησεογραφίας της επικαιρότητας.
Αυτή η «δημοσιογραφική» διάσταση διακρίνει τις εικόνες αυτές από άλλα έργα επικοινωνίας αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Πράγματι, σε αντίθεση με τη μαζικότητα, την ταχύτητα και την «αντικειμενικότητα» της ειδησεογραφίας, ο ρόλος του πιο επαγγελματικού αρχιτεκτονικού λόγου, άρα και αυτό που αναμένεται από αυτόν, είναι η μετάδοση μιας αρχιτεκτονικής ιδέας ή επιχειρήματος, μιας πρότασης για κάποια νέα χωρική κατάσταση ενδεχομένως πέραν του φωτογραφικά «ρεαλιστικού» και αποτυπώσιμου, όπως μια κατασκευαστική δομή, μια ατμόσφαιρα, μια ιδιαίτερη αίσθηση που θα αποπνέει ο χώρος κ.λπ.
Ο δυτικός πολιτισμός έχει κληροδοτήσει μια γενική υποσυνείδητη αίσθηση ότι οι εικόνες «λένε την αλήθεια», μια αίσθηση που μάλλον κορυφώνεται στον δημοσιογραφικό λόγο. Όμως θα πρέπει να ξέρουμε ότι οι εικόνες δεν λένε πάντα την αλήθεια και, στα πλαίσια αυτά, τέτοιου είδους σχέδια μπορούν να λειτουργήσουν ως μηχανισμοί χειραγώγησης. Στις συνθήκες ιδιωτικοποίησης του σχεδιασμού ως διαδικασίας και ως στόχευσης, πέραν αλλά και ενάντια στις ευρύτερες και πραγματικές κοινωνικές ανάγκες, η κοινωνική χειραγώγηση φαίνεται να γίνεται η βασική λειτουργία αυτής της εικονογραφίας.
Για αυτό τον λόγο έχει σημασία να σταθούμε, να δώσουμε λίγο χρόνο και να εμβαθύνουμε σε κάποιες από αυτές τις εικόνες, ούτως ώστε να αντιληφθούμε την απόσταση από την πραγματικότητα που μπορεί να επιχειρούν να αποκρύψουν. Θα ακολουθήσουν μερικά παραδείγματα αυτής της διαδικασίας, βγαλμένα αποκλειστικά από σύγχρονες μελέτες στο λεκανοπέδιο.
Μεγάλος Περίπατος – διαμόρφωση της κάτω πλευράς της πλατείας Συντάγματος
Όταν υποτίθεται ολοκληρώθηκε το «πιλοτικό στάδιο» του Μεγάλου Περιπάτου, στην κάτω πλευρά της πλατείας Συντάγματος οι προσωρινές εγκαταστάσεις έδωσαν τη θέση τους σε λαμαρίνες που έκλειναν τα σημεία των νέων σταθερών κατασκευών της παρέμβασης. Περίπου το ίδιο διάστημα, μια σειρά φωτορεαλιστικών απεικονίσεων έκανε τον γύρο του διαδικτύου, παρουσιάζοντας, υποτίθεται, το πώς θα είναι η τελική εκδοχή της διαμόρφωσης.
Εκεί βλέπουμε την κάτω πλευρά του Συντάγματος όπως δεν θα υπάρξει ποτέ: λαμπερή και πεντακάθαρη, χωρίς κόσμο, χωρίς αυτοκίνητα, χωρίς το καυσαέριό τους και τη γκρίζα απόχρωση με την οποία αυτό σκεπάζει τα πάντα. Χωρίς αφίσες, διαφημίσεις και πινακίδες. Απουσιάζουν επίσης οι επεκτάσεις των περιπτέρων, αλλά και οι μεγάλες σταθερές κατασκευές περιφραγμένων τραπεζοκαθισμάτων των παρακείμενων καταστημάτων εστίασης -δεν είναι γνωστό αν έχει παρθεί απόφαση κατάργησής τους. Το εντυπωσιακό ροζ φύλλωμα των δέντρων, το οποίο, αν υπάρξει θα είναι για κάποια πολύ συγκεκριμένη περίοδο του χρόνου, νιώθει κανείς ότι εμφανίζεται αποκλειστικά για να αποσπά την προσοχή από τέτοιου είδους αφαιρέσεις.
Κυβερνητικό πάρκο στο συγκρότημα της ΠΥΡΚΑΛ
Αντίστοιχες εικόνες κυκλοφόρησαν για να παρουσιάσουν την μελέτη για το νέο «κυβερνητικό πάρκο» στο συγκρότημα της ΠΥΡΚΑΛ στον δήμο Δάφνης-Υμηττού. Πρόκειται για ένα σχέδιο που σαφώς προσπαθεί να διασκεδάσει τις απαιτήσεις των κατοίκων για έναν ελεύθερο πράσινο και δημόσιο χώρο: βλέπουμε μια έκταση η οποία πνίγεται στα δέντρα, σχεδόν όλα εκ των οποίων έχουν ύψος τουλάχιστον τριώροφης πολυκατοικίας, και τα οποία για κάποιο λόγο είναι πολύ πιο πλούσια, φωτεινά και πράσινα από αυτά που βρίσκονται πέραν των ορίων της διαμόρφωσης (εικόνα 4). Παράλληλα είναι ένα σχέδιο στο οποίο δεν αποτυπώνεται καθόλου το ότι, αντί για ένα ανοιχτό δημόσιο πάρκο, μεγάλο μέρος του χώρου θα είναι ένα πάνοπλο κλειστό φρούριο κρατικών λειτουργιών.
Βεβαίως το γύρω περιβάλλον εμφανίζεται ίδιο και απαράλλακτο με την υπάρχουσα κατάσταση, αποκρύπτοντας τον όγκο της κυκλοφοριακής επιβάρυνσης που θα κληθεί να σηκώσει η περιοχή, αλλά και το ότι η νέα διαμόρφωση ενδέχεται να επιφέρει έναν σχετικό εξευγενισμό, και άρα θα μεταβάλει ή θα αντικαταστήσει πολλά από τα γύρω κτίρια.
Ανάπλαση του λόφου Στρέφη
Η χρήση τέτοιων επικοινωνιακών εργαλείων είναι πλέον τόσο διαδεδομένη, που θα μπορούσε να πει κανείς ότι δημιουργούνται και για όταν ίσως δεν χρειάζεται, όταν δεν έχουν κάτι ιδιαίτερο να πουν. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ανάγκη να προκύψουν και να πείσουν για τα προτερήματα των νέων παρεμβάσεων καταλήγει έως και στη γελοιότητα. Και εδώ το παράδειγμα της ανάπλασης του λόφου Στρέφη από την εταιρεία Prodea μοιάζει χαρακτηριστικό.
Στα πλαίσια της σχεδιαζόμενης παρέμβασης στον λόφο, η εταιρεία διέδωσε λίγες εικόνες-«σχέδια». Αυτά, πέραν ίσως κάποιων τεχνικών ελλειμμάτων, δίνουν ελάχιστη ουσιαστική πληροφορία για την πραγματική παρέμβαση, καθότι κυριαρχούνται από βιαστικά επικολλημένες μορφές εκστασιασμένων ανθρώπων (εικόνα 6). Από την άλλη, αν δώσουμε λίγη προσοχή, βλέπουμε ότι οι ίδιες οι προτεινόμενες κατασκευές σηκώνουν πολύ μεγάλη συζήτηση. Προτείνεται να ντυθεί ο λόφος με κάποια μάλλον ξύλινα, πυκνά και εντελώς συμβατικά κάγκελα, τα οποία εμφανίζονται μάλιστα και σε σημεία που μοιάζουν εντελώς παράταιρα στέκουν αδικαιολόγητα πάνω σ’ έναν βράχο -εικόνα 7, ή χωρίζουν έναν ανοιχτό χώρο στη μέση χωρίς κανένα προφανή λόγο -εικόνα 8).
Νέα διαμόρφωση της πλατείας Ομόνοιας
Βεβαίως και εδώ απουσιάζουν διάφορα στοιχεία όπως οι μεγάλες σταθερές κατασκευές περιφραγμένων τραπεζοκαθισμάτων παρακείμενων καταστημάτων εστίασης.
Από την εικόνα του χώρου στον χώρο-εικόνα
Όλα αυτά αποτελούν παραδείγματα του πώς οι εικόνες κατασκευάζονται, προσαρμόζονται και λειτουργούν με βάση συγκεκριμένες πολιτικές και οικονομικές βλέψεις στα πλαίσια ενός χωρικού/αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Με όχι μεγάλη υπερβολή, θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός, μέσω τέτοιων εικόνων μετατρέπεται στις νέες πολύχρωμες χάντρες και τα καθρεφτάκια που δίνονται στους ιθαγενείς με αντάλλαγμα την ίδια τους τη γη.
Όμως η περίπτωση της Ομόνοιας είναι ίσως χαρακτηριστική και για μια βαθύτερη και πιο ανησυχητική πλευρά του ζητήματος της εικονογραφίας του ιδιωτικοποιημένου σχεδιασμού. Υπάρχει μια αντίστροφη, πιο σημαντική και πιο προβληματική συνθήκη, που είναι η προσαρμογή του ίδιου του χωρικού/αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στις εικόνες. Πρόκειται για την τάση αυτού του τύπου ο σχεδιασμός να γίνεται όλο και πιο εικονογραφικός, να λειτουργεί περισσότερο ως θέαμα και εικονική εμπειρία παρά ως χώρος και αρχιτεκτονική.
Η πλατεία Ομονοίας αποτελεί μάλλον το πιο εντυπωσιακό και χαρακτηριστικό παράδειγμα. Παρότι πρόκειται για έναν πολυσύχναστο ανοιχτό δημόσιο χώρο, η αρχιτεκτονική χειρονομία που επιλέγεται για αυτόν είναι απλά η τοποθέτηση ενός αντικειμένου του οποίου η μόνη χρήση είναι η δυνατότητα κάποιου να το κοιτάει. Μάλιστα γύρω του έχει φτιαχτεί και μια μεγάλη ζώνη απάτητου γρασιδιού, με στόχο την αύξηση της απόστασης θέασης. Η αποστροφή προς άλλες σωματικές λειτουργίες φαίνεται στην παντελή έλλειψη καθιστικών ή στοιχείων σκίασης. Είναι εντυπωσιακό το ότι το ρείθρο που υπάρχει στην περιφέρεια του σιντριβανιού έχει μέγεθος που είναι τόσο μεγάλο ώστε να συγκρατεί το χώμα, αλλά μικρό για να εμποδίζει τη χρήση του ως καθιστικό. Βέβαια η ζωή και οι ανάγκες του κόσμου δεν καταλαβαίνουν από τις προσπάθειες του Μπακογιάννη και των ξενοδόχων να διώξουν τους θαμώνες του σημείου, και έτσι πολύ συχνά άνθρωποι κάθονται εκεί, αν και άβολα.
Σε κάθε περίπτωση η νέα διαμόρφωση της πλατείας μοιάζει να φτιάχτηκε σχεδόν αποκλειστικά για να λειτουργεί σαν εικόνα.
Καζίνο και ουρανοξύστες στο Ελληνικό
Ο σχεδιασμός των κτιρίων με έμφαση στην εικονογραφική λειτουργία έχει συνήθως ως επίπτωση το έλλειμμα ενδιαφέροντος για ουσιαστική σχέση τους με τον ευρύτερο χώρο στον οποίο τοποθετούνται. Πολλές φορές μοιάζουν με «ούφο» που έχει προσγειωθεί σε ένα σημείο για να επιβάλει την αυτάρεσκη μορφή του.
Ο τύπος κτιρίου που λειτουργεί κατεξοχήν έτσι, ο ουρανοξύστης, ευτυχώς δεν συνηθίζεται στη χώρα μας. Βεβαίως, όταν προκύπτει, έτσι λειτουργεί.
Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελούν οι πρώτες εικόνες για το καζίνο του Ελληνικού, που κυκλοφόρησαν από την κοινοπραξία Mohegan-ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, σε σχέδια των Steelman Partners. Εκεί οι προτεινόμενοι ουρανοξύστες είχαν μια μορφολογία που -σύμφωνα με τους δημιουργούς- εμπνεόταν και παρέπεμπε στις καρυάτιδες. Η φτωχή ανταπόκριση, έως και κατακραυγή, που συνάντησε το σχέδιο, οδήγησε στην απόσυρσή του. Η συγκεκριμένη πρόταση είναι μάλλον ενδεικτική του γεγονότος ότι, όταν ένα κτίριο είναι εγγενώς μορφολογικά προβληματικό, όσο εντυπωσιακό και να είναι το φωτορεαλιστικό που θέλει να το πουλήσει, μάλλον δεν μπορεί να καταφέρει και πολλά.
Όσον αφορά αυτό που εξετάζουμε εδώ, δηλαδή τη σχέση της διαμόρφωσης με τον ευρύτερο χώρο που τη φιλοξενεί, έχει ενδιαφέρον το σχέδιο της εικόνας 11, στο οποίο το κτίριο παρουσιάζεται εντυπωσιακά υπέρλαμπρο και φωταγωγημένο με πάρα πολλά κιλοβάτ, σε αντίθεση με τον γύρο χώρο του που εμφανίζεται ως ένα σκέτο background μιας σκοτεινής ερημιάς. Τουλάχιστον βέβαια σε εδώ φαίνεται να υπάρχει μια μέριμνα για το πώς πατάει το κτίριο στο έδαφος, κάτι που δεν φαίνεται να απασχολεί τόσο την εκδοχή της HardRock που ακολούθησε (εικόνα 13).
Ακριβώς τέτοια ζητήματα μοιάζει να προσπαθεί να λύσει η επόμενη σχετική πρόταση. Στο Ellinikon Commercial Hub,της Lamda Development, βλέπουμε να έχει δοθεί πολύ μεγάλη σημασία στη διαμόρφωση του γύρω χώρου, από τον οποίο ο ουρανοξύστης μοιάζει να προκύπτει οργανικά. Βεβαίως μοιάζει με ένα κτίριο/διαμόρφωση που έρχεται απευθείας από το Dubai ή το Las Vegas, σε ένα νέο «διεθνές στυλ» καταναλωτισμού, ένα μνημειακό νέο-ArtDeco που προκύπτει για να εξυμνήσει την παγκόσμια αγορά.
Παράλληλα οι κρεμαστοί κήποι που βρίσκονται στις ταράτσες μοιάζουν να θέλουν να αποκρύψουν το γεγονός ότι πρόκειται για ένα εντυπωσιακό τσιμέντωμα τεράστιας έκτασης. Βεβαίως, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι, βλέποντας και το ύψος των παραδίπλα ανθρώπων, καταλαβαίνει κανείς ότι τα φυτά στις οροφές μοιάζουν να φτάνουν έως και το εντελώς εξωπραγματικό ύψος των 5 μέτρων και περισσότερο. Τέλος εντύπωση κάνουν τα γαλάζια λουλούδια στην κάτω πλευρά της εικόνας 17 που, αν και είναι εμφανές ότι πρόκειται για μια παραδεισένια ανοιξιάτικη μέρα, ίσως είναι λίγο υπερβολικό το ότι έχουν φτάσει σχεδόν στο ύψος ενός ανθρώπου φυσικού μεγέθους.
Διαβάστε τη συνέχεια εδώ:
0 Σχόλια