Συνέντευξη της δικής μας Βιολέττας Ζεύκη στον Στρατή Πανούριο στην ιστοσελίδα aftoveltiosibooks.gr.
“…θα ‘λεγε κανείς πως με επιλέγουν τα βιβλία…”
Κάθε μεταφρασμένο βιβλίο είναι ένα ακόμα βήμα στη μεταφραστική μου πορεία, και κάθε βήμα φέρνει το επόμενο βήμα σ’ αυτό το στριφογυριστό μονοπάτι, που είναι συνάμα απροσδόκητο και αναμενόμενο, με έναν τρόπο μαγικό.
Η Βιολέττα Ζεύκη με 137 μεταφράσεις στο δυναμικό της, συνεργάτης αξιοσημείωτων εκδοτικών οίκων, μας υποδέχεται στην καθημερινότητά της, και μας ταξιδεύει στον ιδιαίτερα ελκυστικό κόσμο της τέχνης της μετάφρασης.
Από την αρχαιολογία στη μετάφραση και επιμέλεια βιβλίων. Πως έγινε αυτή η θαυμαστή μετάβαση;
Βιολέττα Ζεύκη: "Θα ‘λεγε κανείς πως με επιλέγουν τα βιβλία"
Η αλήθεια είναι πως υπήρχε μια «υβριδική» περίοδος, κάπου εκεί στο γύρισμα της χιλιετίας, λίγο πριν και λίγο μετά, που τόσο η αρχαιολογία όσο και η μετάφραση με «διεκδικούσαν». Ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα διελκυστίνδα που κάθε τόσο με ξάφνιαζε κι εμένα την ίδια με την εξέλιξή της. Πέρα από το γεγονός ότι τις λάτρευα και τις δύο -κι ακόμα τις λατρεύω-, θεμελιώδες κίνητρο και βασικός μπούσουλας της επαγγελματικής πορείας μου ήταν το θέμα του βιοπορισμού. Κακά τα ψέματα, πολλές φορές είναι η ίδια η ζωή που σε πάει κάπου, η ανάγκη, πέρα από τα θέλω σου, να «βγει ο μήνας», να θρέψεις και να τραφείς. Όλως περιέργως, σ’ αυτή τη χώρα με τις αναρίθμητες αρχαιότητες, είναι δύσκολο να βιοποριστείς ως αρχαιολόγος. Έτσι, μετά το μεταπτυχιακό στην Προϊστορική Αρχαιολογία στην Αθήνα, ήρθε η σειρά του μεταπτυχιακού στη Μεταφρασεολογία και Θεωρία της Μετάφρασης, στην Αθήνα πάντα. Σταδιακά, η ανάγκη συρρικνώθηκε, η αγάπη φούντωσε και η μετάφραση με κέρδισε οριστικά.
Βιολέττα Ζεύκη: "Θα ‘λεγε κανείς πως με επιλέγουν τα βιβλία"
Και πάλι ο βιοπορισμός είναι ίσως ο βασικός υποβολέας των επιλογών μου, τουλάχιστον φαινομενικά. Θαυμάζω τους συναδέλφους μου που έχουν τον χρόνο να «ανασκάπτουν» τη σύγχρονη εκδοτική πραγματικότητα σε διεθνές επίπεδο, την κινητικότητα της βιβλιοπαραγωγής, τις τάσεις, τις βραβεύσεις. Δεν είχα ποτέ αρκετό χρόνο να το κάνω αυτό, δεν μου το επιτρέπει η καθημερινότητά μου, αλλά θεωρώ ότι δεν είναι ολότελα τυχαία η επιλογή των βιβλίων: μου αρέσει κάθε νέα ανάθεση, η έκπληξη που κομίζει, το συναπάντημα με το πνευματικό γέννημα ενός άλλου ανθρώπου, όπως κι αν είναι αυτό, είτε μου ταιριάζει γάντι είτε λιγότερο. Είναι φορές που θα ‘λεγε κανείς πως με επιλέγουν τα βιβλία (ή έστω οι συνεργάτες μου, που εμπιστεύονται στη δική μου «πένα» κείμενα προς μετάφραση – τι τιμή κι αυτή!) αλλά κάθε μεταφρασμένο βιβλίο είναι ένα ακόμα βήμα στη μεταφραστική μου πορεία, και κάθε βήμα φέρνει το επόμενο βήμα σ’ αυτό το στριφογυριστό μονοπάτι, που είναι συνάμα απροσδόκητο και αναμενόμενο, με έναν τρόπο μαγικό.
Όταν μεταφράζεις ένα βιβλίο γίνεσαι εσύ η συγγραφέας, δε μοιάζει με μία νέα γέννηση;
Όσο βαρύγδουπο κι αν ακούγεται, όσο αγχωτικό κι αν φαντάζει, ο μεταφραστής είναι, επί της ουσίας, ο συγγραφέας του μεταφραζόμενου βιβλίου στα ελληνικά, ο συγγραφέας του συγκεκριμένου βιβλίου για τους Έλληνες αναγνώστες – και αυτό το λέω χωρίς ίχνος έπαρσης. Το εκάστοτε βιβλίο υπάρχει για τον Έλληνα αναγνώστη μέσα από τη μετάφρασή του στα ελληνικά, από σένα. Υπό αυτή την έννοια, ναι, γεννάς ένα βιβλίο. Όχι από το μηδέν, έχεις όλο το DNA ήδη γνωστό, απλωμένο στις σελίδες του, αλλά περί γέννησης πρόκειται και πάλι. Γεννάς ένα νέο βιβλίο, ξαδερφάκι του πρωτότυπου, με απόλυτο σεβασμό στον αλλόγλωσσο γεννήτορα, στους νέους αναγνώστες και, φυσικά, στο ίδιο το βιβλίο.
Περιέγραψε μας μια συνηθισμένη σου ημέρα;
Βιολέττα Ζεύκη: "Θα ‘λεγε κανείς πως με επιλέγουν τα βιβλία"
Εύκολο. Πρωινό ξύπνημα, ένα θερμός καφές φίλτρου (ο καλύτερος σύντροφός μου στη μετάφραση, ακούραστος, προθυμότατος, ανακουφιστικός, ενθαρρυντικός, σωσίβιος), πρωινό ή κολατσιό μαζί με μετάφραση ή υποτιτλισμό ή επιμέλεια ή, σπανιότερα, διερμηνεία, μεσημεριανό μόνη ή με τον γιο μου, ένας υπνάκος μικρής διάρκειας στον καναπέ, αν έχω την πολυτέλεια του χρόνου, μετάφραση, υποτιτλισμός, επιμέλεια και πάλι, ίσως με άλλη σειρά, ελαφρύ βραδινό, βόλτα με τον Πάτσι, τον πρώην αδέσποτο μεγάλο σκύλο μας που για κάποιο παράξενο λόγο με λατρεύει, ακόμα κι αν δεν καταφέρνω να βγαίνουμε κάθε βράδυ, ύπνος λίγος και φτου κι απ’ την αρχή. Τέλεια; Εντάξει, υπάρχουν και μέρες με όμορφες εκδηλώσεις, με ταινιούλα βραδινή, με ποτάκι ή καφεδάκι με οικογένεια και φίλους – κι όλα αυτά αφαιρώντας χρόνο από την εργασία ή τον ύπνο, ανάλογα με το πόσο απελπιστικά κοντά βρίσκομαι στις ημερομηνίες παράδοσης.
Χρησιμοποιείς λεξικά εκτός του υπολογιστή;
Πλέον, όχι πολύ. Αρχικά, πολλά από αυτά, αναπόφευκτα, είναι κάπως παρωχημένα – όχι εντελώς, αλλά σε λεξιλόγιο που αφορά κυρίως τις νέες τεχνολογίες ή γλωσσικούς νεωτερισμούς. Ωστόσο, αξεπέραστα και χρησιμότατα και διαχρονικά λεξικά για μένα είναι το Αντιλεξικό του Θ. Βοσταντζόγλου, για τα συνώνυμα, τα αντίθετα, τα παράγωγα κτλ. στην ελληνική γλώσσα, καθώς και κάποια πολύ εξειδικευμένα λεξικά, ανεκτίμητοι θησαυροί για μένα, όπως το Λεξικό Όρων Βυζαντινής Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής των αγαπημένων μου καθηγητριών Βυζαντινής Αρχαιολογίας Σοφίας Καλοπίση – Βέρτη και Μαρίας Παναγιωτίδη Κεσίσογλου, με πολύγλωσσα γλωσσάρια όρων, αρχιτεκτονικών και όχι μόνο, εφαρμόσιμων και πέρα από τα στενά όρια της αρχαιολογίας και της αρχιτεκτονικής.
Βιολέττα Ζεύκη: "Θα ‘λεγε κανείς πως με επιλέγουν τα βιβλία"
Τι θα συμβούλευες σε κάποια ή κάποιον που θα ήθελε να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη μετάφραση;
Υπομονή και όνειρα, που λέμε. Κατάρτιση και μελέτη, μελέτη, μελέτη. Όχι μόνο της γλώσσας αφετηρίας αλλά εξίσου και της γλώσσας στόχου. Στην ξένη γλώσσα έχουμε σύμμαχο τα άπειρα λεξικά και τα σώματα κειμένων ποικίλης θεματολογίας. Αλλά αν δεν κατέχουμε καλά τη δική μας γλώσσα, το αποτέλεσμα δεν θα μας ανταμείψει. Πολύ χρήσιμα είναι επίσης τα σεμινάρια επιμέλειας και διόρθωσης κειμένου: κωδικοποιούν την ελληνική γραμματική μέσα στο (κουρασμένο) μυαλό μας και διδάσκουν τον (ενίοτε σπάνιο) σεβασμό στους δημιουργούς, συγγραφέα ή/και μεταφραστή, όταν επιμελούμαστε κείμενα άλλων. Υπομονή (πολλή) ώσπου να γίνει γνωστή η ποιότητα της εργασίας μας, να κατακτήσουμε έναν στοιχειώδη βιοπορισμό, να αντέξουμε ενδεχόμενες χαμηλές αμοιβές και να σταθούμε όρθιοι στους δύσκολους καιρούς – η οικονομική κρίση και η πανδημία ήταν χιονοστιβάδες. Όπως και η απελπιστική ακρίβεια, στις μέρες μας, που δείχνει να έχει πλήξει τον χώρο του βιβλίου, ελπίζω όχι ανεπανόρθωτα. Βαστάμε γερά όμως. Πώς; Δεν παύουμε να ονειρευόμαστε: το επόμενο βιβλίο, την επόμενη ταινία, το επόμενο θεατρικό ή κινηματογραφικό φεστιβάλ, το επόμενο πόνημα ή τον επόμενο συνεργάτη που θα μας ανοίξει δρόμους.
Ποια είναι αγαπημένα σου βιβλία αυτοβελτίωσης που έχεις μεταφράσει;
Βιολέττα Ζεύκη: "Θα ‘λεγε κανείς πως με επιλέγουν τα βιβλία"
Ω! Δύσκολη ερώτηση γιατί τ’ αγαπάω πολύ όλα τα μεταφραστικά παιδάκια μου… Χάριν συντομίας, θα αναφέρω μία σειρά από μικρά (και οικονομικά) διαμαντάκια των Εκδόσεων Διόπτρα, με ανθολογίες αρχαίων φιλοσοφικών κειμένων ποικίλης θεματολογίας, εξαιρετικά εγχειρίδια ψυχολογίας και αυτοβελτίωσης για την εποχή τους αλλά και διαχρονικά. Στην ίδια κατηγορία, από τις ίδιες εκδόσεις, αγάπησα το Αριστοτέλης: η αρχαία σοφία στη σύγχρονη ζωή της Edith Hall (Διόπτρα, 2019) όπου ο αρχαίος φιλόσοφος αποδεικνύεται πιο επίκαιρος και από τον δεινότερο coach των ημερών μας. Το Έτσι βάζεις όρια της Melissa Urban (Μεταίχμιο 2024) είναι μακράν από τα καλύτερα του είδους, ίσως γιατί είναι γραμμένο πραγματικά μέσα από τη ζωή, και όχι απλώς μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή, από μια γυναίκα που πέρασε πολλά και μπόρεσε να μείνει όρθια και δυνατή σε πολύ δύσκολες και αντίξοες συνθήκες. Αλλά ως μητέρα λάτρεψα Το παιχνίδι της φιλοσοφίας (Μεταίχμιο 2023), όπου ο Scott Hershovitz, χαρούμενος μπαμπάς και φιλόσοφος, αποδεικνύει πως οι καλύτεροι φιλόσοφοι είναι τα παιδιά μας, που μας ανοίγουν δρόμους κι έχουν πάντα τον τρόπο τους να μας κάνουν καλύτερους ανθρώπους.
Έχεις σκεφτεί να γράψεις κι εσύ ένα βιβλίο;
Βιολέττα Ζεύκη: "Θα ‘λεγε κανείς πως με επιλέγουν τα βιβλία"
Ομολογώ πως είμαι πολύ ντροπαλή για να το κάνω. Γράφω κατά καιρούς, σημειώνω, αραδιάζω σκέψεις και εμπειρίες στο χαρτί, αλλά δεν έχω σκεφτεί με ποιο τρόπο όλο αυτό μπορεί να πάρει τη μορφή βιβλίου, με συγκεκριμένη δομή, τίτλο και… χρησιμότητα, σκοπό. Πολλοί φίλοι με παροτρύνουν να γράψω, αλλά νομίζω πως θα το κάνω μόνο αν νιώσω ποτέ ότι ένα πρωτότυπο βιβλίο διά χειρός Βιολέττας θα έχει να δώσει κάτι σε κάποιον. Ίσως να μη νιώθω ακόμα αρκετά έμπειρη (ή μήπως σοφή;) για κάτι τέτοιο.
Μια ευχή αυτοβελτίωσης
Αχ! Εύχομαι να μάθουμε να ακούμε τη δική μας αλήθεια, εντός μας, αλλά και την αλήθεια των άλλων, εκτός μας. Να την ακούμε, να την υπερασπιζόμαστε, να τη σεβόμαστε. Αν μου επιτρέπεται να συμπληρώσω την περίφημη φράση του ευαίσθητου πρίγκιπα Μίσκιν, από τον «Ηλίθιο» του Ντοστογιέφσκι, η ομορφιά και η αλήθεια θα σώσουν τον κόσμο – μαζί. Αγκαζέ και αγκαλιά.
 |
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Βιολέττα Ζεύκη: "Θα ‘λεγε κανείς πως με επιλέγουν τα βιβλία"
Η Βιολέττα Ζεύκη έχει σπουδάσει Αρχαιολογία και Μετάφραση στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από το 2000 ασχολείται επαγγελματικά με τη μετάφραση, αρχικά παράλληλα με την αρχαιολογική έρευνα, ενώ από το 2012 ασχολείται και με τον υποτιτλισμό. Μεταφράζει κυρίως δοκίμια αλλά και λογοτεχνία, παιδική και ενηλίκων (Καστανιώτης, Διόπτρα, Ιβίσκος, Κλειδάριθμος, Μεταίχμιο, Μίνωας, Πεδίο, Historical Quest κτλ.), καθώς και κείμενα μουσειακών εκθέσεων (Εθνική Πινακοθήκη, Βυζαντινό Μουσείο, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Ίδρυμα Άγγελου & Λητώς Κατακουζηνού, Μουσείο Μπενάκη, Μουσείο Ακρόπολης). Παράλληλα, υποτιτλίζει σταθερά για την Cosmote TV, αλλά και για παραστάσεις λυρικών θεάτρων (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών), άλλων θεάτρων (Θέατρο Τέχνης, Δημοτικό Θέατρο Πειραιά) και κινηματογραφικών φεστιβάλ (Ολυμπίας, Θεσσαλονίκης κτλ.). Λατρεύει τη μουσική (είναι κάτοχος πτυχίου πιάνου) και ασχολείται ερασιτεχνικά με το λυρικό τραγούδι και το θέατρο.
0 Σχόλια